دین هخامنشیان

اظهارنظردرباره ی دین رسمی هخامنشی بسیارپیچیده است.هرچند نشانه ها و نمادهای پرستش خدای زرتشت یعنی اهورامزدا،وجود دارد اما بی تردید دین پارسها از مذاهب زرتشت ساسانیان بسیار متفاوت بوده است.به همین دین پارسها از مذاهب زرتشت ساسانیان بسیار متفاوت بوده است.به همین دلیل پژوهندگان این دین را "مزدیسنای اوستایی نوین میخوانند" و آن را بین دوره ی "مزدیسنای گاها نی" و "مزدیسنای ساسانی" قرار میدهند.

آنچه از دین هخامنشیان به یقین بر ما معلوم است،همانیست که از کتیبه ها،نقش ها،سکه ها ومهرهای بازمانده ازآن دوران می توان استنباط کرد.هخامنشیان، مزداپرست (مزدیسنا) بوده اند.اما در دوره ی متاخر دو ایزد بزرگ دیگر نیز پایین تر از اهورامزدا جلوه ای درخشان می یابند؛یعنی آناهیتا و مهر.منابع یونانی حاکی از آنند که در مرکز شاهنشاهی در زمان اردشیر دوم معابدی برای این ایزد بانو برپا شد و مجسمه ی اودر آنجا جای گرفت.به گفته مری بویس توصیف شمایل آناهیتا در آبان یشت مدیون دستور اردشیر دوم هخامنشی است و به احتمال زیاد همان شکلی ست که در معابد پرستش می شده است.

با این حال می توان گفت که عامه مردم یا بخش بزرگی از مردم،در شمال شرقی ایران به طور سنتی پیرو آیین زرتشت بوده اند،در حالی که طبقه فرمانروا هیئت حاکمه ی هخامنشی مزداپرست و طرفدار آیین مغان بوده اند که قرائت دیگری از دیانت زرتشتی داشته اند و پرستش ایزدان کهن را-که از سوی زرتشت کنار زده شده بود- از نو زنده کرده بودند.

شاید به دلیل گرایش پادشاهان هخامنشی به آیین مغان باشد که نام اهورامزدا در کتیبه های هخامنشی به کرات مشاهده می شود اما نام پیامبربرگزیده ی این خداوند یعنی زرتشت در هیچ کتیبه ای درج نشده است.

نکته دیگر اینکه شاهان مزداپرست هخامنشی،معمولا از مذاهب اتباع خود پشتیبانی می کرده اند.نمونه های این آزادی ادیان را در بابل،عیلام،اورشلیم،سارد و کرانه های یونان دیده ایم.